Bu çalışmada, 2012 Londra Olimpiyat Oyunları Kadınlar Voleybol Avrupa Kıta Elemeleri Final Etabı Müsabakaları’nda mücadele eden 8 takımın (Türkiye, Polonya, Almanya, Rusya, Bulgaristan, Hollanda, Sırbistan, Hırvatistan) başarısına etki eden fiziksel ve teknik değişkenlerin tespit edilmesi amaçlanmıştır.
Günümüzde sporcu performansı teknik, taktik ve kuvvet bakımından uygun antrenman yöntemleriyle yükseltilmeye çalışılırken, ulaşılabilen fiziki, fizyolojik ve psikolojik yeterlik durumunun hedeflenen düzeyde olup olmadığı da bilim insanları, antrenörler ve sporcuların sıklıkla merak ettikleri bir konudur. Bundan dolayı performansa etki eden değişkenleri belirlemek ve boyutlarını inceleyebilmek amacıyla çeşitli gözlem, ölçme ve değerlendirme yöntemlerinden faydalanılmaktadır. Bu yöntemlerin başında da istatistiksel olarak gerçekleştirilen müsabaka analizi gelmektedir. Teknolojinin getirdiği imkânlarla beraber spor bilimlerinde de yaygın bir biçimde kullanılan istatistiksel analiz yöntemlerinden, takımların gerek müsabaka esnasında, gerekse müsabaka sonrası değerlendirilmelerinde yararlanılır. İstatistiksel analizler, müsabaka analizinin neredeyse her aşamasında kullanılabilir. İstatistiksel analiz yöntemiyle; veri elde etme, elde edilen veriyi kullanma ve yorumlama, oyun hareketlerinin sınıflandırılması, hareketlerin değerlendirilmesi ve elde edilen bilginin kaydedilmesi gibi pek çok işlem yapılabilir. Yüzyılı aşkın bir süredir oynanan voleybol, dinamik, sürekli değişen pozisyonlarla, karmaşık hareketler içeren, çok yönlü sportif beceriler gerektiren bir takım oyunudur. Voleybolun en önemli ve ilgi çekici özelliği; birbirini hızlı takip eden, değişik ve çeşitli oyun varyasyonlarının çok çabuk değişerek bütünleşebilmesidir. Voleybolun yarışmacı ve rekabetçi yapısı her geçen gün artarken istatistiğin, büyük hedefleri olan profesyonel voleybol takımlarının başarısına sağladığı katkı da voleybolun gelişimine paralel şekilde artmaktadır. İstatistik, performans ve müsabaka analizi yöntemleriyle voleybolda performans ölçüm ve değerlendirmesine, katkıda bulunur. Voleybolda kullanılan müsabaka analizlerinden, beceri düzeyi ve beceri etkinliğinin belirlenmesi, kitle iletişim araçları için bilgi kaynağı oluşturulması, takım taktiklerinin belirlenmesi ve düzenlenmesi, antrenman planlaması, rakiplerin istatistiklerinin tutulması ve maç esnasında antrenörlere yardım için faydalanılmaktadır. Üst seviye voleybol müsabakalarında hareket ya da müsabaka analizi, daha çok oyun kurmada taktik-eylem bağlamını anlamak ve yeniden bu bağıntıyı kurabilmek için kullanılan bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır.
En çok break-point alan takımın her 2.75 serviste 1 sayı ile Türkiye, en az break-point alan takımın ise her 5,81 serviste 1 sayı ile Hırvatistan olduğu görülmüştür. Break pointi oluşturan unsurlardan olan servis, blok ve savunma değişkenlerine bakıldığında da Hırvatistan takımının savunma etkinliğinde son sırada, servis ve blok etkinliğinde ise sondan ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Müsabaka başına en çok servisten sayı kazanan takımın 5.80 sayı ortalaması ile turnuvayı ikinci sırada tamamlayan Polonya olduğu görülmüştür. En az servisten sayı kazanan takım ise müsabaka başına 1.00 sayı ortalaması ile Bulgaristan’dır. Turnuvanın birincisi Türkiye servisten sayı kazanan takımlar ortalamasında tüm takımlar arasında müsabaka başına kazandığı 4.40 servis sayısı ortalaması ile ikinci sırada yer almıştır. Determinasyon katsayısı (r2 = 0,65) dikkate alındığında, başarıdaki toplam varyansın (değişkenliğin) % 65’inin servisten kazanılan sayı ortalamasından kaynaklandığı söylenebilir. Müsabaka sonucuna etki eden en önemli değişkenlerden biri olan savunmadan çıkarılan topları hücumda öldürme oranı en yüksek takımın % 40,25 ile turnuvada birinci olan Türkiye, en düşük yüzdeye sahip takımın ise % 31,00 ile Hırvatistan olduğu tespit edilmiştir. Başarı ile takımların savunmadan çıkan topları sayıya çevirme oranı arasında anlamlı bir ilişki olduğu (r= ,810*), görülmektedir. Başarıdaki toplam varyansın (değişkenliğin) % 65’inin savunmadan çıkan topları sayıya çevirme oranı ortalamasından kaynaklandığı söylenebilir. Mükemmel servis karşılama yüzdesi en yüksek takımın % 52,00 ile Polonya, en düşük takımın ise % 20,00 ile Hırvatistan olduğu görülmüştür. Turnuvanın birincisi Türkiye’nin mükemmel servis karşılama oranı ortalamasına göre tüm takımlar arasında ikinci sırada olduğu dikkat çekmektedir. Başarı ile takımların mükemmel servis karşılama oranları ortalamaları arasında yüksek düzeyde anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir.
TARTIŞMA
Çağdaş voleybolda oyun sistemleri iki ana bileşen etrafında şekillenmiştir denilebilir. Bunlar break-point ve sideout’dur. Bunlardan ilki olan Break-point; servis oyuna sokulduktan sonra rakip takımın hücumuna blok yapılarak ya da savunma ile etkisiz hale getirildikten sonra hücum edilerek ya da servisle doğrudan alınan sayılardır. Break-point değerleri ortalaması azaldıkça başarının arttığı da söylenebilir. Voleybolda taktiksel anlayışlar geliştikçe takımlar servis atışını, oyunu başlatmakla beraber doğrudan sayı kazanmaya yönelik olarak da kullanmaktadırlar. Servisten kazanılan sayı ortalaması attıkça başarının arttığı da söylenebilir. Marcelino ve arkadaşları (2005), 2005 erkekler Dünya Ligi’nde oynanan 75 maçı analiz ettikleri çalışmada; turnuvanın en iyi takımının en yüksek servis hata yüzdesine sahip olduğunu fakat aynı zamanda en yüksek servis başarı yüzdesine de sahip olduğunu tespit etmişlerdir. Lahtinen ve arkadaşları (2007), genç, elit ve milli takımların servis farklılıklarını araştırdıkları toplam 19 maçta 2066 servisi inceledikleri çalışmada; erkek voleybolunda en sık kullanılan servis çeşidinin smaç servis ve jump float servis olduğunu tespit etmişlerdir. Aynı şekilde 2005 erkekler Dünya Ligi müsabakalarında, toplam 75 Dünya Ligi maçında, hücum, servis ve blokların takım sıralamalarına etkilerinin araştırıldığı bir çalışmada; kaçırılan servisler ile servisten alınan sayıların turnuvadaki takımların sıralamaları üzerinde etkisi olduğu saptanmıştır. Bir voleybol müsabakasında, oyun sonucuna etki edebilecek unsurların başında gelen savunmadan çıkan topları sayıya çevirme, günümüzde uygulanan ralli puan sisteminde sayıya ulaşma anlamında çok önemlidir. Başarı ile takımların savunmadan çıkan topları sayıya çevirme oranı arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir. Buna göre savunmadan çıkan topları sayıya çevirme oranları attıkça başarının arttığı da söylenebilir. Şentuna (2002), 2000-2001 ve 2001-2002 sezonunda Türkiye 1. Ligi’nde oynanan 50 erkek, 48 kadın müsabakanın analizini yaptığı çalışmasında, toplam alan savunmasının öneminin her savunma hareketinden ayrışarak ön plana çıktığını ve hücumdaki top kayıplarının sayısı kadar maç içinde yapılan top kayıplarının da seti kazanma ve kaybetmeyi ayrıştırmada etkili olduğunu tespit etmiştir. Voleybolda iyi ve mükemmel servis karşılanması, pasörün iyi hücum organizasyonu kurabilmesi ve güçlü hücum edilerek sayı kazanılabilmesi için ön koşuldur. Mükemmel servis karşılama oranları ortalaması attıkça başarının arttığı da söylenebilir. Ancak İşgüzar (2011), 2008 Olimpiyat Oyunları Erkek Voleybol Müsabakalarını incelediği çalışmasında ne mükemmel servis karşılama oranı ile ne de olumlu servis karşılama oranı ile başarı arasında herhangi bir ilişki bulamamıştır. Elde edilen bulgular ışığında servis karşılama başarısı ne kadar mükemmel olsa bile hücum başarısı ile anlam kazandığı görülmektedir. Monterio ve arkadaşları (2009), 2007 Voleybol Dünya Kupası Erkekler Müsabakaları’nda toplam 4351 hareketi analiz ettikleri çalışmalarında; savunma verimliliği ile set sonucu arasında anlamlı bir ilişki olmadığını tespit etmişlerdir. Takım sporlarında; çeşitli organizasyonlardaki müsabakalar sonrasında istatistiksel analizler ışığında yapılan değerlendirmeler, takımların genel durumu hakkında bilgi verebilmektedir. Bununla beraber bu analizler, başarı veya başarısızlığa etki eden unsurların belirlenmesinde ve ortaya çıkış sebeplerinin araştırılmasında, oyuncuların müsabaka performanslarının belirlenmesinde ve performanslarını etkileyen unsurların ortaya konmasında da önemli katkıya sahiptir. Analiz özellikle teknik adamların yanılgılardan uzaklaşmasında önemli bir etkendir.
SONUÇ
Ancak break-pointin, servisten sayı kazanmanın, savunmadan çıkan topları sayıya çevirmenin ve mükemmel servis karşılamanın voleybolda müsabaka kazanmada doğrudan etkili olduğu saptanmıştır. Bu çalışmada elde edilen bulgular doğrultusunda, başarıya doğrudan etki eden teknikler ile bileşenlerinin iyi öğretilmesine ve uygulanmasındaki kusursuzluk düzeyinin geliştirilmesine önem verilmesi gerektiği ön plana çıkmaktadır. Bu teknik becerileri uygulamada sıkıntı yaşayan takımların, çalışmalarında bu becerileri geliştirmeye yönelik programlara fazlaca yer vermeleri gerekliliği çalışmanın ulaştığı bir sonuçtur. Bununla beraber çalışmada, başarı ile herhangi bir ilişkisine rastlanılamasa da fiziki özelliklerin başarıyı etkileyen diğer değişkenlerle anlamlı ilişkileri saptanmış ve fiziksel uygunluğun voleybol için en önemli unsurlardan biri olduğu görülmüştür. Buradan hareketle yetenek seçiminde voleybol için gerekli fiziksel uygunluğa sahip olan çocukların tercih edilmeleri önerilebilir. Ayrıca fiziki yeterlik konusunda eksiklikleri bulunan takımlar için ise antrenörlerin, takımlarına uygun oyun sistemleri belirlemeleri ve oyuncuların teknik becerilerini geliştirmeye önem vermeleri gerektiği tavsiye edilebilir. Eleme müsabakalarının galibi olan Türk Milli Takımı’nın ve finalist Polonya’nın turnuvanın en kısa boy ortalamasına sahip üç takımdan ikisi olmalarına rağmen turnuvada final oynamaları bu tavsiyeyi destekler niteliktedir.
ÇALIMA : ELİT KADIN VOLEYBOL MÜSABAKALARINDA BAZI FİZİKSEL VE TEKNİK DEĞİŞKENLERİN BAŞARI İLE İLİŞKİSİ*
Çalık Veli KOÇAK Erdoğan YILMAZ
