Savunma Ve Hücumla Maç Kazanma
Bu araştırmanın amacı, voleybolda savunma ve hücum performansını oluşturan değişkenlerin bayan ve erkek takımlarında seti kazanma ve kaybetmeyi ayrıştırıp ayrıştırmadığını incelemektir. Araştırmada, 2000–2001 ve 2001–2002 sezonlarında Türkiye Voleybol 1.Ligi’nde yer alan bayan ve erkek voleybol takımlarının oynadıkları maçlardan, 48 bayan (172 set) ve 50 erkek (189 set) maç görüntüsü kullanılmıştır. Bu görüntüler içerisinde her takımın en az bir maçı bulunmaktadır. Araştırmada incelenen değişkenlere ait veriler, maç görüntülerinin videodan izlenerek, gözlem formuna kaydedilmesi ile elde edilmiştir. Setleri kazanan ve kaybeden takımların set boyunca yaptıkları tüm hücum – savunma parametreleri bilgisayar ortamına aktarılmış ve her veriye ait oranlar Microsoft Office Excel dosyası içerisinde hesaplanmıştır. Araştırmanın güvenirlik çalışmasında, incelenen tüm değişkenlerin farklı gözleyiciler tarafından aynı oranda gözlenip gözlenmediğinin belirlenmesi amacıyla, 10 bayan maçından birer set (10 set) ve 10 erkek maçından birer set (10 set), bir voleybol antrenörü tarafından izlenmiş ve değişkenlerin güvenilirlik katsayıları bayanlar için r = 0.97…0.98 arasında, erkekler için r = 0.96…0.97 arasında bulunmuştur. Verilerin istatistiksel analizinde, incelenen değişkenler bir sınıflandırma tekniği olan ayrıştırma (discriminant) tekniği kullanılmıştır. İncelenen değişkenlerden bayanlarda 12, erkeklerde 24 değişken diğer tüm değişkenlerden ayrışmış ve bu ayrışma istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur Bütün sporlar farklı türdeki antrenörlük bilgisine ve sorgusuna neden olan teknik ve taktik içeriklere sahiptir. Farklı sporlarda müsabakayı kazanabilmek için teknik ve taktik açıdan farklı uygulamalara gereksinim duyulabilir. Voleybol oyununda oyun veriminin müsabaka sırasında ortaya koyulabilme seviyesi, performansın düzeyi hakkında bilgi verir. Voleybolda sonuca ulaşabilmenin önemli faktörlerinden biri savunmadır. Bir çok antrenör voleybolun her şeyden önce bir savunma oyunu olduğunu vurgulamıştır. Savunma, topun oyun sahasına girişini önlemek veya sahaya temas etmesini engellemek amacıyla kullanılan teknik takım taktikleri ve stratejik hareketlerdir. Savunmanın ilk amacı hücumu karşılamaktır. Bundan sonra gelen amaçlar ise serbest toplara, blok out’lara, oyun kurucu tarafından file üzerinden düzenlenebilecek çeşitli hareketlere karşı dublaj pozisyonlarını almak, smaç, servis, plase tarzında sahaya gelen topu oyun içinde bırakmak ve topu pasöre göndererek hücum edebilme fırsatı yaratmaktır. Her takım oyunu kazanmak için oyun eylemini güçlü bir smaç ile tamamlamaya çalışır. Hücum için hazırlanırken bütün hücum hareketleri gereklidir ve başarı ya da başarısızlık hareketin etkinliği için son öğedir. Üst düzeyde kondisyonel yetilere sahip olmayan sporcular tarafından smaç tam anlamıyla uygulanamaz. Bilişsel özellikler, ayrıca taktiksel bilgi ve önceki deneyim başarılı hücum hareketi için önemlidir. Bütün bu etmenler üst düzeyde geliştirildiklerinde ve takımlar çok fazla grup taktiği içeren hücum çeşitlemeleri kullandıklarında başarılı hücum şansı artar. Sporda gözlem, takımın ya da sporcunun müsabaka sırasındaki durumuna ve yarışmanın sonucuna değer biçen ve bunları değerlendirmek için yapılan tanımlama ve analiz yöntemidir. Gözlem kişiye ait ve standardize edilmiş bir şekilde yapılır. Kişiye ait gözlem, genel olarak bilgi toplama, anlama, açıklama ve müsabakanın o anki durumunu yorumlamaya ilişkindir. Bu çalışma, voleybolda savunma ve hücum performansını oluşturan değişkenleri analiz ederek, bu değişkenlerin bayan ve erkek takımlarında seti kazanma ve kaybetmeyi ayrıştırıp ayrıştırmadığını incelemek için yapılmıştır.
Hücum değişkeni olarak servis atışını, file üstü hücumlarını, arka alan hücumlarını daha etkili ve top kayıplarını en az seviyede yapabilen erkek takımlarının seti kazanma oranlarının arttığı söylenebilir. Toplam hücum sayısının ön plana çıkmasının nedenin bu olduğu düşünülebilir. Hücumdaki top kayıplarının sayısı kadar maç içerisindeki yapılan top kayıplarının yüzdesi de (kazananlar için 9.47±3.46, kaybedenler için 19.71±4.85) seti kazanma ve kaybetmeyi ayrıştırmada etkili olduğu görülmüştür. Savunma değişkenlerinde, iyi servis karşılayan (kazananlar için 19.33±1.56, kaybedenler için 23.23±0.81) erkek takımlarının seti kazanmaya daha yakın olduğu düşünülebilir. Set boyunca gelen toplam servis sayısı içerisinde başarılı karşılanan servisler ile rakibe üstünlük kurulacağının düşünülmesi servis karşılamanın önemini göstermektedir. Tekli bloklarda (kazananlar için 0.62±0.59, kaybedenler için 0.67±0.61) çoğu zaman blok sonucunun sayı ile sonuçlandığı düşünülebilir. Her ne kadar tek bir oyuncu ile file üzerinde daha küçük bir bölge kapatılsa da, ikili blok zamanlama becerisinin yeteri kadar gelişmediği düşünülebilir. İkili bloklarla (kazananlar için 2.83±1.17, kaybedenler için 1.36±0.83) file üzerinde daha fazla alan kapatıldığı için rakip hücumlara karşı iyi bir savunma değişkeni olarak düşünülebilir. Takımların eşit zamanlı blok yapabilme becerisine sahip oyuncularının çok olmasının seti kazanmaya da doğrudan etki edeceği düşünülebilir. Tüm set boyunca yapılan ikili blokların yüzdesi (kazananlar için 17.59±7.84, kaybedenler için 6.22±3.81) de seti kazanıp kaybetme ile doğrudan ilişkili olduğu söylenebilir. Erkek takımlarında savunma değişkenlerinin başarısı için, rakibin yaptığı hücum sayıları (kazananlar için 16.41±2.08, kaybedenler için 21.90±1.24) önem kazanmaktadır. Rakibin yaptığı hücumlar içerisinde servis başarısı, file üstü hücum başarısı ve arka alan hücumlarındaki başarısı takımın yaptığı savunma ve seti kazanıp kaybetme ile ilişkilendirilebilir. Hücum gücü yüksek olan takımlar ile karşılaşıldığında savunma değişkenlerinin başarısı seti kazanma da etkili olduğu söylenebilir. Erkeklerde smaç savunması içerisinde 6 no’nun (kazananlar için 2.32±0.80, kaybedenler için 0.35±0.56) daha çok kullanılması ve yüzdesinin diğer bölgelerden ayrışmasının nedeni olarak, erkek takımlarının gelişmiş blok yapma becerilerinin, bloktan seken topları karşılamak için savunmadaki en geri alan oyuncusu olan 6 no oyuncusunun önemini ortaya koyduğu düşünülebilir. Set boyunca savunmada 5 ve 1 no’lu bölgelerde bulunan oyuncuların arkalarına düşebilecek pozisyonları da savunan 6 no’lu oyuncunun smaç savunmasında önemli olduğu düşünülebilir. Ayrıca rakibin yüksekten vuracağı ve bloğun geç kaldığı pozisyonlarda blok arası ve blok üstü smaçlarında bu bölgeye gelecek olması nedeniyle 6 no’lu bölgenin smaç savunmasında önemli olduğu söylenebilir. Erkek takımlarının rakip hücumlar sırasındaki smaçlara karşı yaptıkları toplam smaç savunmasının (kazananlar için 6.33±1.62, kaybedenler için 2.94±1.34), kazanma ve kaybetme üzerinde etkili olduğu söylenebilir. İyi hücum yapan takımlar karşısında çıkartılan bir smaç takıma yeni bir hücum şansı tanıyabilir ve rakibe sayı olarak üstünlük kurmak için avantaj kazanma anlamına gelebilir. Tüm set boyunca sahasında iyi savunma yapan bir takımın rakibine üstünlük sağlayacağı düşünülebilir. Bu yüzden, toplam alan savunmasının (kazananlar için 8.40±1.86, kaybedenler için 3.86±1.60) önemi de, diğer savunma hareketlerinden ayrışarak ön plana çıktığı söylenebilir. Araştırma bulgularına göre, bayan takımlarının tüm set boyunca yapacakları toplam hücum sayısının (kazananlar için 50.79±2.49, kaybedenler için 46.81±4.04), seti kazanmak için önemli olduğu düşünülebilir. İlk hücum vuruşu olan servisi iyi kullanmanın (kazananlar için 22.91±0.96, kaybedenler için 21.45±1.47), bayanlar voleybol takımları için önemli olduğu bulunmuştur. Tüm set boyunca kaçırılmadan etkili atılan servis, seti kazanmak için en az diğer tüm hücum değişkenleri kadar önemli olduğu düşünülebilir. Rakip savunmanın atılacak servisler ile zorlanması, aynı zamanda az sayıda hücum organizasyonu üretebilen bayan takımları için önemli olduğu söylenebilir. 2 no’dan yapılan hücumların yüzdesi rakibin 4 no’dan blok yapmada fazla etkili olamadığını gösterebilir. Buradan da bayan takımlarının blok yapmada etkisiz kaldığı düşünülebilir. 2 no’dan paralele vurulan smaçların yüzdesinin (kazananlar için 1.15±0.75, kaybedenler için 0.54±0.62) ayrışmış olması 5 no’dan savunma yapmada güçlük çekildiğinin de göstergesi olabilir. Bayan takımlarında hücumda yapılan hatalar yani top kayıpları (kazananlar için 4.52±2.12, kaybedenler için 9.54±2.09) bayan takımları için seti kazanıp kaybetme de önemli hale geldiği söylenebilir. Tüm set boyunca yapılan top kayıplarının sayısı ve yüzdesi hücum değişkenleri içerisinde öne çıktığı görülmektedir. Bayan takımları içerisinde hücum değişkenlerinden ayrışanların sayısının erkek takımlarına oranla daha az olması, hücum sırasında bayan takımlarının erkeklere göre daha etkisiz olduklarını gösterdiği düşünülebilir. Araştırma bulgularına göre hücuma yönelik olarak ayrışan değişkenlerin sayısının az olmasının nedeni olarak, bayanların hücum organizasyonları üretmede daha zorlandıkları düşünülebilir. Bayanlarda yapılan hücumların tümünün seti kazanmak için önemli hale geldiği gözlenmiştir. Rakibine göre daha çok sayıda sonuca yönelik hücum yapabilen bayan takımlarının seti kazanmak için avantaj sağlayacağı söylenebilir. Bayan takımlarında savunmaya yönelik olarak ayrışan 7 değişken ise, smaç savunması 5 yüzdesi, smaç savunması 6, plase savunması 6 yüzdesi, smaç savunması 1 yüzdesi, toplam smaç savunması, toplam smaç savunması yüzdesi, rakibin toplam hücum sayısıdır. Araştırma bulgularına göre, bayan takımlarının savunma değişkenlerinde ise, tüm set boyunca 5 no’dan yapılan smaç savunması yüzdesi (kazananlar için 17.70±10.75, kaybedenler için 3.51±3.59) seti kazanıp kaybetme üzerine etkili olduğu görülmektedir. Bayan takımlarında rakibin file üstünde üstünlük kurduğu anlarda yapılacak smaç savunmasının öneminin daha da artacağı düşünülebilir. 6 no’dan yapılan smaç savunması (kazananlar için 1.50±0.94, kaybedenler için 1.12±0.87) da rakibin yaptığı hücumlar sırasında blok arasından gelen ya da bloktan seken topların önemli olduğu söylenebilir. Bayanlarda smaç savunması içerisinde 6 no’nun çok kullanılmasının nedeni olarak, bayan takımlarının blok yapma becerilerinin yeterince gelişmemiş olmasından dolayı, yapılan pasif bloklardan sonra (rakip hücum smaçlarına yetişilemediği durumlarda sadece elleri kaldırarak beklemek) seken topları karşılamak için savunmadaki en geri alan oyuncusu olan 6 numaradaki oyuncunun önemini ortaya koymaktadır. Set boyunca savunmada 5 ve 1 no’lu bölgelerde bulunan oyuncuların arkalarına düşebilecek hücumları da savunan 6 no’lu savunma oyuncusunun, smaç savunmasında önemli olduğu düşünülebilir. Ayrıca rakibin yüksekten vuracağı ve bloğun geç kaldığı pozisyonlarda blok arası ve blok üstü smaçların bu bölgeye gelecek olmasından dolayı 6 no’lu bölgenin smaç savunmasında önemli olduğu söylenebilir. Ayrıca araştırma bulgularına göre bayan takımlarında, 6 no’lu bölgenin ön tarafına, yani sahanın tam ortası olan bölgeye (havuz) atılan plaselerinde çıkartılması ve sahanın iyi savunulması seti kazanma ve kaybetme üzerine etkili olduğu söylenebilir. 6 no’yu savunmak için 5 ve 1 no’lu savunma oyuncularının bu bölgeye daha yakın durmalarının gerektiği düşünülebilir. Bayan takımlarında hücum değişkeni olarak az sayıda değişkenin ayrışmasından dolayı plase savunmasının da çok önemli olduğu söylenebilir. Araştırma bulgularına göre, bayanlarda 2 no’dan yapılan hücum hareketlerinin ön plana çıktığı düşünüldüğünde rakip alanın tam çaprazındaki bölge olan 1 no’nun da önemi arttığı görülmektedir. Bu bölgeye doğru vurulan çapraz smaçları karşılama ve ayrıca rakip 4 no’dan gelen hücumları iyi karşılayabilme yüzdesi tüm set boyunca yüksek olduğunda, seti kazanma oranının da artacağı düşünülebilir. Bayan takımlarının savunma değişkenlerinden ayrışan değişkenlere bakıldığında, bayan takımlarında plase savunmasının daha iyi yapıldığı düşünülebilir. Fakat, sadece iyi organize olmuş hücumlar içerisinde smaçlara karşı yapılacak iyi savunmada, seti kazanma ve kaybetmeyi doğrudan etkileyeceği düşünülebilir. Tüm set boyunca rakip hücumlara karşı yapılan toplam smaç savunması ve yüzdesinin yüksek olmasının, seti kazanmak için avantaj sağlayacağı görülmektedir. Rakibin file üzerinde etkili olarak yaptığı iyi hücumlar sırasında yapılacak smaç savunmasının seti kazanma üzerinde etkili olacağı söylenebilir. Savunma değişkenlerinin incelenmesinde rakibin hücum sayısının (kazananlar için 16.45±2.30, kaybedenler için 22.85±0.87) çok olması bayan takımlarında seti kazanma ve kaybetmede etkili olacağı düşünülmektedir. Rakibin yaptığı hücumlar içerisinde servis başarısı ve file üstü hücum başarısı bayan takımlarının yaptığı savunma ile seti kazanma ve kaybetme ile ilişkilendirilebilir.
Murat ŞENTUNA – VOLEYBOLDA HÜCUM VE SAVUNMAYA AİT DEĞİŞKENLER İLE KAZANMA VE KAYBETMENİN AYRIŞTIRILMASI
