Bu araştırmanın amacı taktik oyun yaklaşımı kullanılarak yürütülen voleybol eğitimi sonrası sporcuların voleybol oyun performanslarını incelemektir. Araştırmada sporcuların oyun performanslarını ve oyun performans bileşenlerini değerlendirmek için Oyun Performansı Değerlendirme Ölçeği (OPDÖ) kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre taktik oyun yaklaşımının oyun performansı ve bileşenlerinin gelişimi üzerinde olumlu yönde etkili olduğu söylenebilir. Taktik oyun yaklaşımı özellikle voleybola yeni başlayan sporcularda taktiklerin öğretilmesi için bir alternatif olarak düşünülebilir.
Voleybol eğitiminin nihai amacı sporcuların voleybol oynamasını sağlayabilmektir. Oyun manşet pas, parmak pas, servis, smaç, blok ve plonjon temel becerilerini içermekte ve yapısı gereği bu becerilerin oyuncular tarafından birbirine bağlı olarak uygulanmasını gerektirmektedir. Örneğin voleybolda etkili bir hücum vuruşu olan smacın başarısını, kendisinden önce yapılacak olan becerilerin mükemmelliği belirlemektedir. Şöyle ki; etkili hücumun yapılabilmesi, hücum vuruşu yapacak oyuncuya topu istenilen noktaya gönderebilmek için en uygun teknik olan parmak pas ile sağlanabilir. Etkili bir parmak pası ise savunma oyuncusu tarafından alınan manşet pasın kalitesi belirlemektedir. Başka bir ifadeyle oyun kurucu (pasör) ve hücum oyuncularının performanslarını en iyi şekilde sergileyebilmeleri için manşet pasın fileden en uygun yükseklikte ve uzaklıkta olması gerekmektedir Beklendik oyun performansını elde etmek, oyunda kullanılan temel becerilerin uygulanmasının yanında, oyuncuların bazı kararlar almasını ve ayarlamalar yapmasını da gerektirir. Örneğin servis karşılayacak bir sporcunun servisin düşeceği yeri top gelirken farkına varıp önceden öne-geriye-yana doğru hareket etmesi veya manşetten gelen topun hangi pas ile hücum oyuncusuna atılacağının seçilmesi ya da hücum vuruşu yapacak olan oyuncunun hücum için gerekli hazırlıkları yapması bu gibi ayarlama ve kararlardandır. Sporcular oyununu oynamak için gerekli becerileri (manşet pas, parmak pas, servis) öğrenmiş olsalar bile oyun içerisinde bu becerilerin ne zaman, nasıl kullanılacağı ile ilgili sorunlar yaşayabilmektedir Oyun temelli yaklaşımlar literatürde bir paradigma olarak ortaya çıktığından beri (Bunker ve Thorpe, 1982) sportif oyun öğretiminde oyun temelli yaklaşımların kullanılmasıyla ilgili olarak dünyada bir çok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar, oyunların taktiksel yapısındaki benzerlikler-farklılıklar ve araştırılan grupların seviyesindeki farklılıklar (yaş, cinsiyet, beceri seviyesi, taktiksel karmaşıklık seviyesi), araştırmacıları oyun performansının farklı boyutlarını incelemeye yöneltmiştir. Ayrıca spor eğitiminin birçok gelişim alanını içermesi (bilişsel, duyuşsal, psikomotor) araştırmaların farklı davranış alanlarında çeşitlilik göstermesine neden olmuştur. Voleybol oyununun teknik bir branş olması, oyunun oynanabilmesi için bazı temel tekniklerin bilinmesinin gerekli olması voleybol eğitimcilerini taktik anlayıştan yoksun izole çalışmalara itmektedir. Bu durum özellikle voleybola yeni başlayanlar için sıkıcı bir durum haline gelebilmektedir. Ayrıca tekniklerin taktik bağlamın dışında izole bir şekilde öğretilmesi tekniklerin oyuna transfer edilmesinde sorunlar yaşatabilmektedir. Taktik Oyun Yaklaşımı yapısı gereği öğrencilerin/ sporcuların oyun oynayarak teknik ve taktikleri birlikte öğrendikleri bir öğretim durumu ortaya koymaktadır. Ancak dünyada voleybol branşıyla ilgili yapılmış çalışma oldukça azdır.
Taktik oyun yaklaşımı eğitimi uyarlanmış oyun, soru cevap oturumu, beceri pratiği, oyuna dönüş aşamalarını içeren dört bölümden oluşmuş bir planlamayla işlenerek, sporcuların voleybol becerilerini oyun içerisinde nerede ve niçin kullanacaklarını, taktik açıdan neler yapmaları gerektiğini ve maç sırasında sonuca nasıl ulaşabileceklerini görmelerini sağlayan etkinliklere yer verilmiştir. Her bir çalışmada sporcular bir voleybol antrenörü tarafından ısınma ve açma germe egzersizlerini tamamlamış olarak eğitim alanına alınmışlardır. Isınma ve açma germe egzersizleri tamamlandıktan sonra TOYA modeli ile eğitime başlanmıştır. Taktiksel sorgulama aşamasında oyunu dondurma ve yeniden yapılandırma stratejilerinden yararlanılmıştır. Örneğin manşetin oyun kurucuya (pasör) yüksek bir şekilde alınmasına odaklanılan bir antrenmanda oyun eğitmen tarafından izlenmiş, topun pasöre alınmadığı durumda ve dolayısıyla etkisiz bir hücum organizasyonunda oyun antrenör tarafından dondurulmuş ve taktiksel sorgulamaya gidilmiştir.
Bu sonuçlar doğrultusunda sporcuların karar verme, beceri uygulama, ayarlama bileşenleri ve bu bileşenlere bağlı olarak ortaya çıkan oyuna katılım ve oyun performansında giriş davranışları ile çıkış davranışları arasında çıkış davranışları lehine istatistiksel olarak anlamlı bir artış olduğu söylenebilir
Çalışmada karar verme bileşeninde hangi beceriyle servis karşılandığı, karşılanan servis sonrasında topun hangi bölgeye atıldığı, oyun kuracak oyuncunun hangi beceriyi kullandığı, hücumun hangi beceri ile yapıldığı, hücumun nereye yapıldığı kriterleri dikkate alınmıştır. Çalışmada sporcuların ön testteki karar verme indekslerini meydana getiren davranışlar analiz edildiğinde, servis karşılayacak oyuncuların genellikle manşet pası uygulama girişiminde oldukları, bununla birlikte oyunun gerektirdiği bazı durumlarda örneğin çok sert gelmeyen ancak üsten gelen bir servisi karşılamak için manşet pas kullanmada ısrar ettikleri görülmüştür. Bunun dışında oyunu kuracak oyuncunun (pasör) ve hücum vuruşu yapacak olan oyuncunun genellikle manşet pası tercih ettiği söylenebilir. Bu süreç etkili bir hücumun oluşmasını engellemiştir. Aynı zamanda hücum vuruşu yapacak olan oyuncuların genellikle hücumu gerçekleştirirken sadece topu filenin karşı tarafına geçirmekle ilgilendiği görülmüştür. Çalışma TOYA’ ya dayalı olarak yürütülen voleybol eğitiminin sporcuların beceri uygulama bileşenleri üzerinde son testler lehine istatistiksel olarak anlamlı bir fark oluşturduğunu göstermiştir. Yapılan çalışmada ön testlerde servisi karşılayacak oyuncular, servisi manşet pas ile karşılamışlar ancak genellikle oyun kurucunun istediği yükseklikte ve açıda bir karşılama sergileyememişlerdir. Sporcuların genel olarak parmak pas ve hücum vuruşu becerilerini çok fazla uygulayamadıkları gözlenememiştir. Ancak sporcuların son testlerde manşet pas, parmak pas ve hücum vuruşu becerilerini kombine şekilde uyguladıkları gözlenmiştir. Bir oyuncunun servisin hangi beceriyle karşılanacağına karar verip uygun beceriyi seçmesi, oyun kuracak oyuncunun beceri performansını ve dolayısıyla hücum yapacak olan oyuncunun da performansını etkilemiş olabilir. Araştırma sonuçları TOYA’ ya dayalı olarak yürütülen voleybol eğitiminin sporcuların ayarlama bileşenleri üzerinde son testler lehine istatistiksel olarak anlamlı bir yükselme olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada ön testte top sporcunun üzerine doğru geliyorsa manşet karşılanmış, ancak topun servisi karşılayacak oyuncunun biraz önüne, yanına veya arkasına geldiği durumlarda oyuncuların öne, geriye, yana hareket etmede sorunlar yaşadıkları ve topu çok iyi takip etmedikleri gözlenmiştir. Bununla birlikte pasör top üzerine geliyorsa manşet pas ile oyunu kurmuş, kendinden uzakta olan toplar için topa doğru yönelmemiş, hücum oyuncusunun tam üstüne doğru toplar atmıştır. Hücum oyunsu da üstüne gelen topları manşet pas ile karşı tarafa göndermeye çalışmıştır. Ancak son test verileri incelendiğinde, sporcuların ön teste göre topu daha iyi takip ettikleri, oyun kurucunun oyun kurmak için hazırlık yaptığı, topu hücum yapacak oyuncunun önüne fileye paralel olarak attığı, hücum yapacak oyuncunun ise hücum vuruşu için hazırlık yaptığı gözlenmiştir. Bu sonuçlar taktik oyun yaklaşımının voleybolda ayarlama bileşeninde olumlu değişiklikler meydana getirdiğini göstermektedir. Sporcuların karar verme, beceri uygulama ve ayarlama bileşenlerindeki olumlu performansları sporcuların daha fazla oyuna katılmasında etkili olmuştur. Ayrıca sporcuların uygun kararlar vermesi ve ayarlamalar yapması, uygun olmayan karar vermede bir azalmaya ve dolaylı olarak da uygun beceri uygulama sayılarında artmaya neden olmuş olabilir. Bu sonuç araştırma için olumlu bir bulgudur. Çünkü oyuna katılım daha sonraki gelişmeler için ön koşuldur. Yani sporcuların oyunlarda becerilerini ilerletmek için daha fazla deneyime sahip olmalarını demektir. Oyun performansı incelendiğinde ise TOYA’ ya dayalı olarak yürütülen voleybol eğitiminin sporcuların oyun performansı üzerinde de anlamlı etki oluşturduğu bulunmuştur. Araştırmaya katılan sporcuların bireysel olarak karar verme, beceri uygulama ve ayarlama indekslerindeki artış, sporcuların her birinin oyun performanslarının olumlu yönde değişmesine neden olmuştur. Yapılan çalışmanın bulguları genel olarak değerlendirildiğinde taktik oyun yaklaşımının voleybol oyun performansını olumlu yönde geliştirdiği görülmektedir. Oyun performansını geliştirmek bir başka ifade ile sporculara oyunun gerektirdiği taktikleri öğretmek, uygun öğrenme ortamları oluşturularak sağlanabilir. Taktik oyun yaklaşımı bu ortamı sağlamada etkili olmuştur. Henninger ve diğerleri (2006) voleybol branşında yaptıkları çalışmada öğrencilerin var olan bilgileri ile taktiksel bir anlayış geliştirmelerinin zor olduğunu, taktikleri geliştirmek için öğretmenler tarafından uygun ortamlar sağlamanın gerekli olduğunu söylemektedirler. Ayrıca Bohler (2009)’in voleybol branşında nitel olarak öğrenci ve öğretmenler ile yaptığı çalışma TOYA’nın taktiksel bilgiyi geliştirebileceği ile ilgili ipuçları da araştırma bulgularını desteklemektedir. Bunun yanında Harrison ve diğerleri (2004)’nin üniversite öğrencileri üzerinde yaptıkları çalışma voleybol oynamada iyileşme, Broek (2011)’un üniversite öğrencileri üzerinde yaptıkları çalışma ise voleybol taktiksel farkındalığında artış olduğunu göstermektedir.
Sonuç olarak, TOYA’nın voleybola yeni başlayanların çalışmalarında oyuna ait taktiksel özelliklerin geliştirilmesi için etkin bir öğretim modeli olduğu söylenebilir. TOYA ile sporcuların oyuna katılımları artacak ve süreç içerisinde her oyuncunun oyunu daha fazla deneyimle şansı olacaktır.
KAYNAK : Taktik Oyun Yaklaşımıyla Yapılandırılmış Voleybol Eğitimi Sonrası Sporcuların Oyun Performanslarının Değerlendirilmesi
1 Burak GÜNEŞ – Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulu
2 A. Dilşad MİRZEOĞLU – Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi
3 Hakan GÖVELİ MEB, Betül Can Anadolu Lisesi
4 Ezgi TULAY Kırıkkale Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hareket ve Antrenman Bilimleri Bilim Dalı
